Uzay ortamı ya da diğer adıyla uzay havası nasıl kokuyor hiç merak ettiniz mi? Sanırım uzay havası ortamı Türkçe için biraz garip oldu değil mi? Hava yoksa, koku nasıl var misali. Genelde bu konu açıldığında “hem hava yok deniyor, hem de kokudan bahsediliyor” tartışması başlar. Uzayı tanımlayan “boşluk” ifadesi aslında hiçlik ya da hiç bir zaman tertemiz, sıfır derecede temiz, hiç bir şey yok anlamında değil. Aksine çok düşük seviyelerde toz, gaz vs. ibaresini içeriyor. Yine basit düşünelim.
Uzayda milyonlarca yıldır devam eden; gökcisimlerinde meydana gelen patlamalar, çarpışmalar, akabinde uzaya saçılan gazlar, güneş rüzgarları, kuyruklu yıldız tozları nereye gidiyor? Satürn halkaları, astreoid kuşağı nasıl oluştu? Ancak uzayın devasa genişliği ve vakum (negatif basınç) birlikte ele alınca bu tanımda da “boşluk” ibaresi daha iyi yerleşiyor.
İkinci merak edilen husus, astronotların bu kokuyu nasıl hissettikleri üzerine. Öyle ya; kaskını çıkarıp uzayı koklamadığına göre?
Normal şartlarda ISS’de özel bir koku yok yani nötr seviyede. Çünkü burası bir anlamda astronotların evi konumunda olduğu için sağlıklı olduğu kadar konforlu bir yaşam için de hava filtreleri ve diğer emici filtreler sürekli çalışıyor. Emiciler olmasaydı bütün yemek artıkları, su partikülleri, kesilen tırnaklar, bedenden dökülen ölü hücreler, saçlar vb. hepsi havada uçuşur ve hava kalitesini de, kokusunu da bozardı.
Kokunun hissedilebileceği yerlerden biri astronotların Uluslararası Uzay İstasyonu’nda (ISS) en dış uzaya açılan kapı ile iç bölmeleri birbirinden ayıran geçiş odası yani hava kilitleri. Dışarı çıkmak gerektiğinde uzay giysileri ile astronotlar odaya giriyor, ardından önce iç bölme kapısı kapatılıp istasyon güvenli hale getiriliyor. Daha sonra oda basıncı ile dış uzay basıncı eşitleniyor ve dış kapak (kapı) açılıyor.
Basınç dengeleme sistemi ve bu geçiş koridoru yapılmasaydı, dış kapının açılması ile birlikte (o anki odanın ihtiva ettiği basınçla doğru orantılı olacak şekilde) kontrolsüz bir şekilde uzaya doğru savrulacaklardı. İşte bu hava kilitlerinde astronotlar kokuyu algılayabiliyor.
Başka bir hava kilidi örneği vermek gerekirse; videoda görünen ve laboratuvar bölümü olarak adlandırılan Kibo modülüdür. Astronotlar, dışarı çıkaracakları büyük malzemeleri buradaki hava kilidini kullanarak kolayca çıkarabiliyorlar. Küçük kilide malzemeler konup dışarı veya içeri kolayca aktarılabiliyor.
Uzay Kokusu Nasıl ?
Kokuyu tabi ki uzay ajansları da merak etti ve Dünyaya dönen astronotlara bu soru da yöneltildi. Bir şeyi tarif ederken kullandığımız tanımlarımız; genelde alışkın olduğumuz veya bilindik bir şeyle özdeşleştirme veya benzetme şeklinde olduğu için daha önce hiç bilinmemiş bir şeyi tanımlamak, onu ifade etmek elbette kolay değil. Örneğin kokuyu;
- Rus Federal Uzay Ajansı (ROSCOSMOS) kozmonotları: “ahududu” ve tatlı bir meyve kokusu gibi,
- Avrupa Uzay Ajansı (ESA) astronotları: “rahatsız edici ve yanık kokusuyla bozuk yumurta kokusu karışımı gibi”
- Çin Ulusal Uzay Ajansı (CNSA) taykonotları: ” 他们什么也没说。” gibi 🙂
- Karışık görevlerdeki yer almış diğer astronotlar ise; “çakmak taşının birbirine sürtünmesi ile çıkan kıvılcım sonrasındaki koku ya da yeni ateşlenmiş henüz dumanı tüten bir namlu kokusu, bozulmuş biftek, tütmekte olan bir şeyin acı kokusu” gibi tanımladılar.
Minicik Not: Tam da bu kısmı yazarken bir Türk astronotun uzaya gidip geldikten sonra böyle ciddi ve bilimsel bir açıklama yaptığını, ancak daha sonra bizim muzip sosyal medya kullanıcılarının ve sözlük yazarlarının bu konuya ilişkin muhtemel CAP’slerini ve sözlerini düşününce gülme krizim tuttu ve yazıya beş dakika ara verdim. Lütfen siz de yorum kısmında bu “koku” kısmına çok sarmayın, işin içinden çıkamayız. 🙂
Uzay Parfümü
Resim-1: Uzay Kokusu Eau De Space. (Image Credit: Kickstarter)
NASA konuyu bir adım daha ileri götürdü ve “parfüm işine girdi”. Bu tam da magazincilere özel bir başlık oldu değil mi? Aslında bir bakıma doğru. Çünkü NASA Kickstarter’de “Eau de Space” isimli bir proje başlattı ve kimyager Steve Pearce ile sözleşme imzaladı. Kimyager de parfümü 4 yıllık bir süreçte üretti.
Parfümün üretilmesinde amaç tabi ki değişik kokuya sahip parfüm satmak değildi. Burada öne çıkan asli unsur, astronot eğitiminde kullanılması, uzaya gitmeden ISS’de karşılaşacakları bu kokuya olabildiğince benzerlik sağlamak, onları alıştırmaktı. Parfümden elde edilecek gelir de K-12 STEM öğrencilerin eğitimi için harcanacak ve şu an ciddi bir rakama (12.995 bağışçı ve 614.376 dolar) ulaştı.
Parfümün şişesi 49 dolardan indirimli olarak 29 dolara satılıyor. İndirimler bildiğimiz klasik satış stratejisi gibi, yani adet yükseldikçe birim fiyat düşüyor. 2 şisesi 55, 3 şişesi 83, 4 şişesi 107 dolara geliyor. Ama biraz bekleyeceksiniz, bu ön sipariş kaydı ve kargo bedelini de ödemeniz şartı ile parfüm en yakın Aralık 2020’de elinizde olabilir.
Peki Ay Parfümü?
Resim-2. Ay parfümü tasarım (Image Credit:Kickstarter)
Kampanya bitti mi? Bitmediii.! Ay parfümü de yolda.
