LunAres Araştırma İstasyonu-Polonya (Röportaj)

Dünyanın dört bir yanındaki uzay araştırma istasyonlarıyla yaptığımız röportaj ve tanıtımların biri ile daha karşınızdayız. Bu defa okuyucularımızı, konuşlanma yeri olarak diğerlerinden biraz farklı bir istasyona götüreceğiz. Bir Su-22 savaş uçağı hangarını kullanan, Polonya-Pila’daki LunAres araştırma tesisi bu haftaki konuğumuz oluyor. LunAres ekibi; Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ve diğer kurumlarla birlikte yürüttükleri yoğun bilimsel çalışmaların arasında, Mars on Earth Project (MoEP) olarak ilk iletişimden bu yana çok yardımsever davrandılar ve bize zaman ayırarak incelik gösterdiler.

LunAres araştırma tesisi, Ay ve Mars’taki insanlı uzay görevlerini simüle etmek için kurulmuş, 6 analog astronottan oluşan izole ekipler üzerinde tıbbi ve psikolojik araştırmalar yapmaya odaklanan özel ve analog bir habitat olarak dikkat çekmektedir.

2017 yılında oluşturulan LunAres, kendi alanında Avrupa’daki tek tesis olarak öne çıkmakta. LunAres, sadece uzay sektöründe değil, aynı zamanda insanlı uzay uçuşlarında insan faktörleri psikolojisi alanında ve modern teknolojik başarıların testlerinde de araştırma yapmaktadır. Tesis, araç dışı alan yürüyüşleri (Extravehicular Activities-EVA) için dış ortamdan tamamen izole edilmiş geniş bir kapalı alana sahiptir. Şimdi gelin, LunAres’i kendi ekibinden daha yakından tanıyalım.

Merhabalar. LunAres yapı olarak da oldukça enteresan ve dikkat çekici bir oluşum. İsminin seçim sürecinden bahsederek başlayalım mı? Bu isme nasıl karar verildi, tam olarak ne anlama geliyor?

Resim-1. Lunares Araştırma İstasyonu, Opheus Görevi’nden bir kare. (Image Credits: Marcin Baraniecki)

İsmin;  görev simülasyonları için analog habitat ile hedeflediğimiz nesnenin bilimsel karakterini birleştiren bileşik karakterini ifade etmesini istedik.

LunAres‘teki uzay görevleri simülasyonları “Ay” ve “Mars” şeklinde “iki farklı modda” gerçekleştirilebilir şekildedir. Bu nedenle, LunAres adı iki kelimemin birleşiminden oluşur: Özetle Ay ve Mars’ın mitolojik düzenlemeleri olan “Luna” ve “Ares”. Araştırma istasyonu ise; yerinde bilimsel ve araştırma potansiyelinin geliştirilmesine yönelik takibimizi ifade eder.

Analog bir habitatın alanını ve hacmini sınırlamak için ortak yaklaşımın aksine, yeni altyapı uygulaması ve gelecekteki geliştirme karşılığında boyut kısıtlamalarını gevşetmeye karar verdik. İlk istasyonların, tesisimizden daha fazla uzayda sınırlı olacağının farkındayız, ancak boyut ve yerinde araştırma potansiyeli arasındaki dengenin de bulunması gerekiyordu.

Peki sizin için hangisi öncelikli bir misyon olmalı? Ay mı, Mars mı?

Şu anda uzay sektörünün ilgisini ve ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak daha çok Ay görevi yürütüyoruz. Önümüzdeki yıllarda, ulusal uzay ajanslarının ve özel şirketlerin ilan edilen misyonları veya projeleri ile Ay’a ulaşmak için ‘ikinci bir küresel yarış’ gözlemleyebilir ve deneyimleyebiliriz. Bu sefer -daha karmaşık- insan istasyonları kurma ve Ay yüzeyinde gelecekteki uzun vadeli insan varlığı hedefleriyle.

Bahsedilen bu “keşfedilmemiş karmaşıklık”; mürettebata sağlıkları, refahları ve görev hedeflerinin gerçekleştirilmesini destekleyen bir ortam sağlayama ve kendi kendine yeterli veya önemli ölçüde bağımsız bir istasyon inşa etme hedeflerinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, bir Ay misyonu mimarisi ve yapısının çeşitli yönlerinde insan faktörünü inceleme ihtiyacı çok önemlidir.

2017’deki kuruluşundan bu yana, istasyonda 9 Ay görevi düzenlendi  [Galeri için bakınız]. Gerçek insanlı Mars görevleri bizden çok daha ileride, ancak biz bir Mars simülasyonu düzenlemeye de açığız.

İstasyonumuz, Mars görev organizasyonu ile ilgili değerli veri ve bilgiler sağlayan iki Mars misyon simülasyonuna da ev sahipliği yaptı. Gün-saat uzunluğu, iletişim gecikmesi, EVA senaryoları ve olası tedarik teslimatları gibi koşullar, Ay görevine kıyasla önemli ölçüde farklılık gösterir. Bununla birlikte, LunAres’te mevcut olan iç koşulların tamamen izolasyonu ve kontrolü nedeniyle  mürettebata çeşitli görev senaryolarına göre değişiklik sağlama olasılığı vardır.

En son ve planlanan Ay görevlerinde (Pandemik İzolasyon Kampanyası), Mars görevi sırasında ikmallerle ilgili sınırlamaları simule edebilmek için, kaynaklardan sorumlu yönetim stratejimizi geliştiriyoruz. Habitatın ve mürettebatın kendi kendine yeterliliğinin araştırılması ve geliştirilmesi, LunAres’in başka yerlerde daha uzun görevleri simule etme yolundaki ana hedeflerinden biridir.

LunAres gibi bir tesisi kurmak için insanları ve girişimci unsurları buna inandırmakta zorluk çektiniz mi? Ya da eski bir askeri sahanın kullanılmasında izin problemleri nasıl aşıldı?

LunAres’in yaratılmasında yer alan ekip; uzayda insan varlığı, gelecekteki görev mimarisi projeleri ve uzay teknolojisi gelişimi ile ilgili araştırmalarla ilgili konularla zaten meşgul ve deneyimliydi. Polonya uzay sektörü o zamanlar genişliyordu ve uzay meraklıları ağı da büyüyordu.

Resim-2. İstasyon dizaynı (Image Credits: HECATE-TEAM)

Uzayın bir parçası olarak, genç araştırmacılar ve öğrenciler arasında uzay araştırmalarında ve uzay teknolojisinin geliştirilmesinde aktif rol alan gelecekteki astronotlar veya araştırmacılar olma yolunda artan bir ilgi yaşayabilirdik.

Resim-3. Phobos Üssü dizaynı ve yapı şeması. (Image Credits:Phobos-Base-Team)

Deneyimlerimiz, gelecekteki görev mimarisinin projeleri ve tasarımın bir yaşam destek sistemi ve misyon hedefleri ile entegrasyonunun karmaşık yönü ile ilgili çeşitli uluslararası yarışmalardaki başarılara dayanıyordu (örneğin, ESA Moon Challenge‘da 1.sırada [Resim-2] ve AAIA tarafından düzenlenen kazanan bir Phobos tasarımı [Resim-3] gibi.

Bu grup projeleri sırasında elde edilen ağ ve bilgi, LunAres’e katılmak isteyen destekçileri ve diğer meraklıları bulmamıza yardımcı oldu. Tüm projenin arkasındaki ana fikir; Polonya ve Avrupa uzay sektöründeki çeşitli disiplinler için çalışmaları ve altyapıyı artıracak ve geliştirecek bir araştırma katalizörü olan “bilimsel bir platform” oluşturmaktı. Bu nedenle, projeye dahil olan insanlar LunAres’in kullanımıyla ilgili hedeflerde farklıydı, ancak herkes projenin karmaşıklığı ve uygulama çeşitliliği açısından potansiyelini de görüyordu.

Buna ek olarak, Piła kentindeki yerel belediye ve kurumlar, LunAres’in son yeri seçildiğinde inşaat sürecinde son derece destekleyiciydi.

Başlangıç aşamasında ne gibi bir destek sağlandı? Yanılmıyorsam önce bir kitle fon çalışması ile başladınız.

Evet kitle fonlaması, Polonya’daki ilk Avrupa analog habitatını inşa etme hedefine ulaşmanın ilk adımıydı. Proje, Avrupa Uzay Vakfı adlı bir vakıf tarafından toplanan ve koordine edilen çeşitli uzmanlar ve meraklılar tarafından desteklendi ve kitle fonlaması kampanyası Space Is More tarafından yönetildi.

Ekip; bilim adamları, araştırmacılar, mühendisler, mimarlar, girişimciler ve bilim teşvik eden medyaya sahip, arka plan ve iş deneyimi bakımından farklıydı. Altyapı, araştırma ve medya ortaklarının da desteğiyle, gelecekteki gelişim için temeller oluşturabildik.

LunAres ekibi ve tasarımı ilk duyurulardan bu yana önemli ölçüde değişse de, bugün sahip olduğumuz bu tasarım ve stratejiye bizi ulaştırdıkları için ilk aşamada yer alan herkese minnettarız. Şu anda Space GardenCompany ve Space Is More; istasyonun işletilmesinin yanı sıra altyapı geliştirme ve bakım konusunda da işbirliği yapıyor.

LunAres’ın kullandığı geniş, kapalı ve izole alan ile sahip olduğu sistemler bakımından diğer araştırma istasyonlarına göre oldukça büyük. Bu denli büyük bir yapının kuruluşu ve bugünkü haline gelme süreci nasıl gerçekleşti? İlk zamanlarda ne tür zorluklarla karşılaştınız?

LunAres’in altyapısı ve konumu söz konusu olduğunda; görev koşullarına daha fazla odaklanmanın, analog misyon çalışmaları alanında ek değerler ve yeni araştırma olanakları getirdiğine inanıyoruz.

Resim-4. Havaalanı haritasında LunAres’in konuş yeri (Image Credits: LunAres Team).

İç mekanın tam izolasyonuna ve kontrolüne ulaşarak, farklı koşulları bir dereceye kadar simüle edebilir ve bilindik karasal çevre ile teması en aza indirebiliriz. Nihayetinde istasyonun  Polonya’daki Piła şehrinde bir askeri havalimanına yerleştirme kararı, görev organizasyonundan karşılıklı yarar sağlayabilecek yerel faaliyetler ve şirketler hakkında tam izolasyon ve araştırmayı artırma arayışına dayanıyordu [Resim-4].

EVA bölgesi olarak 250 m2’lik eski bir askeri hangarın uyarlanması, ilçede bir yeniden yapılanma ve yeniden kullanım stratejisi uygularken, potansiyelini de artırmamıza izin verdi. Havaalanındaki mevcut faaliyetlerimiz, sürdürülebilirlik çalışmaları ve havacılık tanıtımıyla ilgili şehir geliştirme stratejileri ile de ilişkilidir.

LunAres’in mevcut konumunun en büyük avantajı, uzak-yerel altyapıya erişim ve operasyon sürecine dahil olan şirketler arasındaki dengedir. Kentsel bir alanda yer almasına rağmen, izolasyon hissine burada ulaşabiliyoruz.

LunAres tasarım aşamaları ve gelişimi nasıl oldu?

LunAres temel gelişimi üç aşamada tanımlanabilir. Tasarım süreci ve ön istasyon prototipi, altyapı için tasarım varsayımlarını ve işlevsel stratejiyi belirlememize yardımcı oldu.

Projenin planı, istasyon için planlanan analog habitatlar ve bilimsel araştırma hedefleri üzerine yapılan bir araştırmaya göre belirlendi. İşlevsellik ve modülerlik, istasyonun plan organizasyonu için temel faktörlerdi.

Resim-5. Mars projesi konsept şeması (Image Credits: Space is More)

İkincisi, temel işlevlerin (mutfak, yatakhane, laboratuvar, ofis alanı, depo, atölye, banyo) modüllere ayrılması ve ilgili işlevlerin bitişikliklerinin uygulanmasıydı (su kullanımı gerektiren, kirli / temiz, gürültülü / sessiz) [Resim-5].

Resim-6. LunAres istasyonu yerleşke planı (Image Credits: Space is More)

Diğer bir amaç ise, modüller arasında hızlı erişim sağlayan merkezi, çok işlevli bir açık alan yaratmaktı. Piła şehrine taşındıktan sonra, fonksiyonların ayrılmasını ve ergonomiyi artırmak için bazı ek hacimler ve alanlar daha dahil edildi. Böylece genel plan daha kompakt hale geldi, ısı yalıtımını artırmak için dış duvarların miktarı en aza indirildi [Resim-6].

Resim-7. LunAres İstasyonu 3D bölümler (Image Credits: Space is More)

Test görevlerinden gelen geri bildirimlere dayanarak, konfor ve araştırma potansiyelini iyileştirmek için bazı alanlar ise yeniden düzenlendi ve güncellendi [Resim-7].

Yeni yerelleştirmeden gelen yapıdaki ve faydalardaki değişiklikler, daha fazla geliştirme stratejisi üzerinde etkili oldu. Hedeflenen araştırma potansiyel yönleri, uzay araştırmalarında insan faktörleri, sürdürülebilir teknolojiler, sorumlu kaynak yönetimi ve veritabanı toplama sistemlerinin tanıtımı ile ilgiliydi.

Resim-8. LunAres istasyonu yeni arıtım modülü (Image Credits: Space is More)

Geliştirme planının yakın zamanda ulaşılan hedefleri şunlardır: atık su toplama ve yeniden kullanma sistemine sahip yeni bir hijyen modülü [Resim-8],

Resim-9. LunAres istasyonu çalışma alanlarından bir kare. (Image Credits: Marcin Baraniecki and Panda mission)

yeni donatılmış elektronik ve mekanik atölye [Resim-9], simülasyonlar sırasında daldırmanın sürekli artışı ve iyileştirilmesi, yeni araştırma ortaklıkları ve işbirliklerinin kurulması.

Resim-10. LunAres istasyonunun yeni arıtma modülü. (Image Credits: Space is More)

Son aşama gelecek yıllar için planlanmıştır ve daha büyük ölçekte ele alınan ve aynı kalkınma stratejisi hedefleriyle ilgilidir [Resim-10].

Resim-11. Gelecekteki sürdürülebilirlik çalışmaları modülleri için konsept. (Image Credits: Space is More)

Gelecekteki tasarım, mevcut sıhhi konteyner [Resim-11] ile bağlantılı iki yeni modülün entegrasyonunu içermektedir. Bu uygulama, kendi kendine yeterlilik ve kaynak yönetimi ile ilgili yerinde çalışmalar için potansiyeli geliştirecektir. Bağlantı noktası sistemlerinin önerilen entegrasyonu, enerji ve kaynak kullanımında artan verimlilik elde etmek için çeşitli kaynak yönetiminin optimizasyonuna dayanacaktır.

Diğer önemli iyileştirme ise, mürettebat ve araştırmacılar için canlı izleme, iç mekan koşullarının ve kişisel durumun karşılaştırılmasıdır. Nihai tasarım, bir analog habitatın standart boyutunu aşacaktır, ancak istasyon içinde benzersiz ve yerinde araştırma potansiyeli arayışı, keşfetmek istediğimiz umut verici bir yaklaşımdır.

Anlıyorum. LunAres eski Mars habitat malzemelerini içeriyor mu, yoksa her şey yeniden mi inşa edildi?

İstasyon sürekli olarak gelişmekte ve yükseltilmektedir. LunAres operatörü olarak, her görevden sonra katılımcılardan ve araştırmacılardan ayrıntılı geri bildirimler topluyoruz. Toplanan bilgilere dayanarak, değişikliklerin öncelikleri ve takvimi belirlenmektedir.

Kuruluşundan bu yana, istasyon birkaç kez yeniden düzenlendi, genişletildi ve yükseltildi. Ekipman ve organizasyondaki birden fazla güncelleme, görev organizasyonu ve araştırma konuları için stratejideki değişikliklerden kaynaklanıyordu. Önceki varsayımlardan bazıları (hareketlilik gibi) artık yeni yaklaşımın beklentilerini karşılamıyordu.

Bu tür bir araştırma istasyonları olarak; askeri havalananında ve bir askeri bir uçak (SU-22) hangarında olmak nasıl bir duygu? Bu tip bir hangarın kullanılmasının sizin için avantaj ve dezavantajları nelerdir? İçeride olduğunuzda muhtemelen en güvenli hangardasınız, çünkü bu tip hangarlar genelde nükleer saldırılarda dahi koruma sağlayacak şekilde yapılmıştı.

Resim-12. Hangarın EVA görevlerinde kullanılan hava kilidi kapısı. (Image Credits: PANDA mission crew)

Askeri amaç sonrası hangarı bu kadar barışçıl ve uluslararası bir amaç için kullanmaktan gurur duyuyoruz ve mutluyuz. Bu alanı yeniden kullanma fırsatı, bize izole EVA simülasyonları ile tamamen izole edilmiş çalışmalar organize etmek için eşsiz bir fırsat sağladı. Hangarın içindeki koşullar tüm yıl boyunca sabittir. Ek olarak, mekanın endüstriyel ve acımasız estetiği istasyonun karakterini de tamamlıyor [Resim-12].

Açık alanı da kolayca uyarlanabildiğinden, halka açık etkinlikleri taşımak için idealdir. Ayrıca havaalanın, bölgenin yeniden canlandırılması, araştırma ve eğitim için büyük potansiyele sahip bu tür hangarlar bol miktarda bulunmaktadır.

Avrupa Uzay Ajansı (ESA) da dahil olmak üzere, birçok ulusal ve yabancı kuruluş ve üniversitelerle de iş birliği içerisinde olduğunu görüyoruz. Bunlardan bahseder misiniz?

LunAres’in mevcut stratejisi, üç farklı ölçekte eş zamanlı ve karlı bir şekilde işbirliği yapmaktır; yerel, ulusal ve Avrupa (küresel). Bölgesel ölçek, şehre ve ona olan katkımızla ilgilidir.

Altyapı geliştirme süreci yerel uzmanların ve yenilikçilerin desteğiyle gerçekleştirilir. Ulusal düzeyde, istasyonda uzun vadeli araştırma projeleri yürütmek için çeşitli akademik kurumlarla işbirliği yapıyoruz.

Tıbbi araştırmalar; görev koşullarının (diyet, rutin) ağız hijyeni üzerindeki etkisiyle ilgilenen Pomeranian Tıp Üniversitesi ile izolasyon ve görev ortamının neden olduğu insan motor sistemindeki değişiklikleri analiz eden Silesian Teknoloji Üniversitesi tarafından yürütülmektedir.

Psikolojik çalışmalar; Silesian Üniversitesi’nden bir araştırmacı tarafından koordine ediliyor ve simülasyonun stres seviyeleri, yaratıcılık ile grup dinamikleri üzerindeki etkilerini analiz eden Polonya ve yabancı üniversiteler tarafından yürütülüyor.

Diğer bir ulusal işbirliği, altyapı ve ekipman geliştirme veya test etme ile ilgilidir. Teknoloji çalışması ve tanıtımı için benzersiz alan ve simülasyon koşullarımızı sunuyoruz. Polonya şirketleri ve tedarikçileriyle (Fastservice, Botland, Profix) ortaklığımız, görevler ve atölye çalışmaları sırasında profesyonel ekipman sağlamamıza yardımcı oluyor.

Müthiş yenilikçi start-up’ların ve şirketlerin (LEO Rover, Lars, Fibaro gibi) desteği sayesinde akıllı / teknik altyapımızı geliştirebiliyoruz – istasyon içindeki araştırma potansiyelini ve simülasyon katkısını artırıyoruz. Küresel ve Avrupa düzeyi söz konusu olduğunda, LunAres çoğunlukla araştırma veya misyon organizasyonunda işbirliği yapmaktadır. Analog misyonlara yabancı araştırmacı ve kurumların katılımına göre uluslararası işbirliği gelişmekte ve genişlemektedir.

İşbirliği ve karşılıklı destekle ilgilenen kuruluşları ve üniversiteleri temsil eden ekip adaylarını dahil etmeye çalışıyoruz (son Explorer’s Club Fellow International üye katılımcısı ve planlanan Sensoria Programı işbirliği).

Katılımcılar, kişisel çalışmalar veya kurumları tarafından ele alınan projeler için analog görev deneyimi ve benzersiz araştırma koşulları kazanıyor. Ayrıca misyonlara katılan vatandaşların elçilikleri de özellikle pandemi gerçekliğinde destekleyicidir. Sıklıkla birlikte çalıştığımız veya işbirliği kurduğumuz kuruluşlar, astronot eğitim faaliyetleri ve desteği ile ilgilidir (Greek News Space Society, Avusturya Uzay Forumu).

LunAres, hem devlet hem de özel olmak üzere çeşitli kurumlar için bir ağ platformu görevi görebilir. Son zamanlarda LunAres, Polonya Uzay Ajansı ve Mısır Uzay Ajansı‘nın işbirliğini başlatmasını sağladı. Avrupa Uzay Ajansı söz konusu olduğunda, birkaç araştırmacı ile işbirliği yapıyoruz. Son zamanlarda ESA’daki en üst düzey proje koordinatörleri bize ulaştı ve sonucun ne olacağını yalnızca gelecek söyleyecek.

LunAres’in kendi kontrol ve görev organizasyonu (CAPCOM) sistemi nasıl işletiliyor?

Şu anda, görev kontrol ve görev organizasyonu Polonya’nın Wrocław şehrinde bulunan Space is More ekibi tarafından yönetilmektedir. Uzaktan çalışma ve işbirliği, günümüzde pandemi durumunda ortak bir stratejidir.

Bu yaklaşım sayesinde, bir uzaktan veri yönetimi ve izleme sistemi geliştiriyor ve düzenliyoruz. Böyle bir strateji ile, bir göreve katılmayan araştırmacılar için canlı verilere isteğe bağlı uzaktan erişimin yanı sıra, bir “uzak ekip” katılım seçeneği de oluşturabildik.

Görev verilerine uzaktan erişim test ediliyor, ancak yakında ilgilenen kurumlar için ücretli bir hizmet olarak sunulacak. Görev Kontrolü, Space is More şirketi olarak canlı koşulları izleme ve günlük brifingler ve herhangi bir sorun olması durumunda mürettebatla iletişim kurma olanağına sahiptir.

Görev öncesi eğitim sırasında mürettebat; Görev Kontrolü’nün müdahalesi olmadan deneyler, günlük rutinler ve acil durum senaryoları gerçekleştirebilmek için her prosedür, hedef ve ekipmana aşina oluyor.

Diğer Ay ve Mars araştırma istasyonlarından farklı olarak LunAres’te EVA görevleri de kapalı ortamlarda gerçekleştiriliyor. Diğer istasyonlar genelde bu görevleri dış ortamlarda gerçekleştiriyor. Gözlemlediğiniz farklar neler?

Resim-13. Çeşitli aydınlatma seçeneklerinin denendiği Orpheus görevinde bir EVA (Image Credit: Marcin Baraniecki)

EVA senaryoları söz konusu olduğunda LunAres’in ana özelliği tam izolasyondur [Resim-13]. Dış şartlardan ve peyzaj görünümünden tamamen izole edilmiş olan hangar içerisinde dış mekan görevleri gerçekleştirilir. Bu nedenle, mürettebat üyeleri tanıdık karasal manzaralar, güneş ışınları, rüzgar ve diğer dış ortam koşullarını deneyimlemiyor.

Yalıtım hissinin yanı sıra EVA arazisi ve senaryosu üzerindeki kontrolü artırır. Diğer bir fark, EVA alanı neredeyse 300 m2 olan “açık” alan sınırlamasıdır. İstasyon boyutu diğer analog habitatlardan ortalama olarak daha büyük olsa da, görev sırasındaki genel hapsedilme hissini korunur. Hangar içindeki senaryolar, uzun mesafeli EVA yürüyüşlerinin mümkün olmadığını akılda tutarak yaratıcı bir alışkanlık haline gelmelidir.

Hem Ay ve Hem de Mars birbirinden çok farklı (uzaklık, döngü, haberleşme, toprak yapısı, yerçekimi, atmosfer vb.) gök cisimleri. Aynı tesiste bu şartları sağlamak ve simüle etmek zor olmuyor mu?

Analog habitat olarak, seçilen bir simülasyon lokasyonunun her koşulunu simüle etmiyoruz. LunAres istasyonu, bir mürettebatın psikolojik ve fizyolojik durumu üzerinde etkisi olan, ancak Dünya’daki bir analog istasyonda elde edilmesi mümkün olan faktörlerin doğruluğunu hedefliyor.

Resim-14. İstasyondaki kontrollü LED aydınlatma sistemi (Image Credits: PANDA Mission crew)

Görev öncesinde imkanlarımıza göre gerekli şartlar belirlenir ve planlanır. İzleyebildiğimiz ve kontrol edebildiğimiz iç koşullar, örneğin gündüzleri simüle eden yapay ışık sistemleridir [Resim-15].

İstasyonda ve EVA alanında pencere olmaması nedeniyle, çeşitli gün uzunluklarını ve yapay “güneşimizin” farklı yoğunluğunu ve rengini önceden ayarlayıp simüle edebiliyoruz. Her modülde bulunan sensörler, daha sonra analiz ve karşılaştırma için verileri toplamak üzere iç koşulları canlı olarak izleyebilir. Bir görev sırasında iletişim, gecikmeyi veya erişilemezliği simüle ederek kısıtlanabilir.

Görev moduna (Ay, Mars veya diğer) ve araştırma hedeflerine bağlı olarak bir mürettebat için iletişim seçeneklerini sınırlayabiliriz. Bu kısıtlamalar sadece gecikme simülasyonunda değil, aynı zamanda iletişim yönteminde de farklılık gösterebilir (telefona, görüntülü aramalara, sesli aramalara, özel mesajlara, sosyal medyaya erişim gibi).

Farklı EVA senaryolarını simüle etmek de bir dereceye kadar mümkündür. Hangar arazisi, çok ince kumdan itibaren değişken tane boyutlarına sahip çeşitli bazaltik ve silisli malzemelerle doludur. Böyle bir çeşitlilik, analog astronot araçlarına ve aksesuarlarının prototiplenmesine olan ilgimiz için yeterlidir.

Bir astronot giysisinin hareket kısıtlamalarını taklit etmek için ise, istasyonda bacaklara takılacak bir dış iskelet prototipi de mevcuttur.

Görevlerde uzun süre yapay gün ışığına maruz kalmak ve uzay/gökyüzünü görememek, yön duygusunun kaybı astronotlarda psikolojik rahatsızlık yaratıyor mu? Bu konuyu izniniz olursa detaylı incelediğiniz ve gözlemlediğiniz sirkadyenritm ve psikolojik çalışmalarınızdan da kısaca bahsetmemiz mümkün mü?

Bu tür analog istasyonların amacı, belirli araştırmaları yapabilmek için gerekli uzay görev koşullarını simüle etmektir. LunAres söz konusu olduğunda, insan faktörleri üzerine çalışmalar gerekli kabul edilir, bu nedenle aşırı ve kontrollü koşulların yaratılması gerçekleştirilir. Gerçek bir uzay görevi sırasında mürettebat, hem psikolojik hem de fizyolojik olmak üzere birçok düzeyde aşırılıklar yaşayacaktır.

Uzayda uzun vadeli insan varlığı, derin uzay araştırmaları ve kolonileştirmeden önce üstesinden gelinmesi gereken en büyük zorluklardan biri olduğundan, bu faktörlerin etkileri sürekli olarak incelenmektedir. Bir analog test sırasında tanıdık bir ortamdan izolasyon, bazı görev koşullarını simüle etmek ve etkisi hakkında verileri gözlemlemek ve toplamak için çok önemlidir.

Böyle bir araştırma, dünya dışı insan varlığını ve mürettebatın refahını destekleyen bir teknoloji ve yaklaşım gelişimine önemli ölçüde katkıda bulunabilir. Bu nedenle LunAres ekibi, araştırmacılara çeşitli faktörler ve koşullar hakkında bilgi ve veri karşılaştırma imkanı sağlamak için sürekli olarak iç ortam ve insana dayalı telemetre verisini barındıran bir veritabanı sistemini geliştirmektedir.

LunAres’de yürütülen izolasyon-etki araştırmalarının iyi örneklerinden biri, kısa vadeli izolasyonun neden olduğu olası değişiklikleri ve bir hipokampusun hacmini etkileyen mekansal sınırlamaları analiz eden Dr. Aleksander Waśniowski ve Małgorzata Perycz‘in bir (mekansal yönelimde yer alan beyin) çalışmasıdır .

Çalışma, manyetik rezonans görüntüleme (hipokampal hacmi belirlemek için) ve manyetik rezonans spektroskopisi (nörotransmiterlerin ve metabolitlerin seviyelerini değerlendirmek için) kullanılarak yürütülecektir.

İstasyonda görev alacak müretebat nasıl ve hangi kriterlere göre seçiliyor?

Katılımcılar, planlanan araştırma ve görev hedeflerine göre seçilir. Eğitim geçmişi ve deneyimi, LunAres analog misyonu sırasında en çok ihtiyaç duyulan çalışma alanlarıyla (mühendislik, tıbbi, botanik, psikolojik) veya bir katılımcı veya kurumu tarafından planlanan belirli bir araştırma ile ilgili olmalıdır.

Bir misyon sırasında katılım ve bağlılık çok önemli olduğundan, katılım motivasyonu çok önemlidir. Bununla birlikte, mürettebat eşleştirmesi söz konusu olduğunda takip edilen bireysel ve grup kriterleri vardır. Mürettebatı seçmek için önemli gereklilik çeşitliliktir.

Yaş (21 ile 46 arasında değişen), cinsiyet, milliyet (şimdiye kadar 12 farklı ülkeden 65 katılımcı), karakterler vb. açılardan mevcut olmalıdır. Örneğin; 12 LunAres görevi sırasında 6 kadın ve 6 erkek komutan ve %40 kadın katılımcı yer almıştır. LunAres’teki psikolojik araştırmalar şu anda grup dinamikleri ve bunun görev koşullarından gelen stres seviyeleri ile ilişkisi hakkında çeşitli veriler topluyor ve mevcut kampanya sırasında sabit tutuldu.

Görevler ve görev süreleri nasıl planlanıyor? Başvurulardaki bilimsel araştırma taleplerine göre mi belirleniyor, yoksa sizin belirlediğiniz bilimsel konulara göre mi araştırmacılara çağrı yapılıyor?

Görev sırasındaki sorumluluklar, rollerin atanması, beceriler, eğitim ve planlanmışsa kişisel araştırmalarla belirlenir. LunAres’teki bir görev simülasyonu sırasında ortak roller şunlardır;

• Her biri uygulama bilgilerine göre belirlenmiş komutan,
• Komutan yardımcısı,
• Sağlık görevlisi,
• Görev mühendisi,
• Medya görevlisi,
• Görev botanikçisi.

Roller, çeşitli acil durumlarda yetki seviyelerine, istasyon / ekipman bakımının rutin görevlerine (habitat kontrolleri, onarım), atanmış araştırma liderliği veya desteğine (tıbbi kontroller, bitki yetiştirme) ilişkin sorumlulukları belirlemiştir.

LunAres araştırmalarında diğer araştırma istasyonlarında görülmeyen bazı özel çalışmalarınız var. Özellikle engellilere yönelik çalışmalarınız bu konuda dikkat çekici. Bu konuyu da biraz açalım mı?

LunAres istasyonunun, 2017 ICAres-1 sırasında engelli bir mürettebat üyesiyle bir görev simülasyonu düzenleyen ilk analog habitat olduğunu söylemekten gurur duyuyoruz. Görev senaryosu, simülasyonun bir koloni kurulduktan sonra gerçekleşeceği varsayımıyla ilgileniyordu.

Engellilik yönü, bir kazadan sonra astronotlar veya mürettebat üyeleriyle uzun vadeli bir görev sırasında psikolojik yönleri, prosedürleri ve iç tasarım işlevselliğini araştırmak için tanıtıldı. İç tasarımın programı, sorumlulukları, prosedürleri ve bölümleri uzaydaki engellilikle başa çıkmak için planlandı.

Bu konuyu araştırma fikri, geçen yıl uygulamaya konan ve yeni bir erişilebilir sıhhi modülde gözlemlenebilen LunAres altyapı gelişimini etkiliyor. Böyle bir araştırmanın değeri, ESA’nın Parastronaut seçim duyurusundan sonra kanıtlandı.

Laboratuvarlarınızda habitat bölümündeki merkezkaç etkilerinden kaçınmak için yavaş rotasyonlu klinostatlar olduğunu görüyoruz. Bu kilinostatlarla yaptığınız çalışmalardaki gözlemlerinize göre mikroyerekimini simüle etmek için yeterli mi?

Çeşitli ekipler tarafından yapılan ön çalışmalardan sonra, bu deneylere devam etmek için finansman bekliyoruz. Sonuçlar çok umut vericiydi ve daha uzun bir (Mars) gününün mürettebatın refahı için faydalı olabileceğini gösterdi. Daha kısa günler hakkında tam tersini söyleyebilirsiniz. Şu anda 24 saat var ve mevsimsel değişiklikler ne olursa olsun habitat dışında ekip iş günü -maksimize bir gün geçiriyor- gece döngüsü odaklandık.

LunAres görevlerinde kullanılan görev elbiseleri kendiniz mi tasarlıyorsunuz?

Resim-15. LunAres görev ekibi çalışma giysisi, etiketler ve armalar. (Image Credits: Marcin Baraniecki)

Her mürettebat üyesi, tanımlama için bir dizi tanıtıcı etiket içeren günlük bir giysi alır. Karakteristik mavi kıyafetlerimize katılımcıların adı, uyruğu / bayrağı, rol unvanı, misyonu ve LunAres yaması eklenebilir [Resim-15]. Bu yaklaşım, bir ekibin parçası olma hissini ve bir görevin kalitesini de artırır.

Resim-16. LunAres istasyonu EVA giysileri ve katmanları (Image Credits: LunAres)

Öte yandan EVA kıyafetleri, çeşitli katmanları ve korumaları simüle eden ortak bir analog kıyafet olarak donatılmıştır. [Resim-16] Üç farklı set mevcuttur, bunlar;

• PUMA kıyafeti (EVA Lideri),
• 3M kıyafeti 1 (EVA asistanı)
• 3M kıyafeti 2 (EVA desteği).

Lunares’te küçük ve büyük roverlerin kullanıldığını görmekteyiz. Roverlerin üslendikleri görevler nelerdir? Bağımsız bir araştırma robotu olarak mı, yoksa EVA’da astronot yardımcısı olarak mı planlandılar?

Yürütülen 12 görev sırasında, öğrenci ekiplerinden ve startup’lardan gelen nazik destek sayesinde LunAres, 3 farklı rover kullanıp test edebildi. Şu anda görev ekibi mühendislerinin kolayca görev ihtiyaçlarına göre yükseltebilecekleri, kompakt ve uyarlanabilir bir LEO gezgininin olması bizi mutlu ediyor.

Yeni prototipleme atölyesi, bu konuda mekanik ve elektronik aletler ve aksesuarlar ile donatılmıştır. LEO gezgini, çoğunlukla video dokümantasyonu veya aktarımı ve numune toplama yardımı ile bir EVA ekibini destekliyor.

Bunca yoğun çalışma programında çocuklara da özel bir yer ayırdığınızı görüyoruz. Bu çok ince bir davranış ve sizleri tebrik ediyoruz. Çocukların LunAres’te yaşadıklarını deneyimler ve onların da katıldığı misyonları anlatır mısınız?

(Çocuklar için asla gerçek bir görev simülasyonu yapmadık). Misyonlar arasında, gençler ve çocuklar için eğitim ve bilim/alan tanıtım etkinlikleri için LunAres alanını sunuyoruz. Atölye çalışmaları, hackathonlar şeklinde organize edilirler ve hedef grubun yaşına ve deneyimine göre planlanır. Rover Challenges için geziciler (rover) geliştiren öğrenci ekiplerinin LunAres’de bir eğitime katılma ve tasarımlarını EVA arazimiz ile test etme olasılığı vardır.

İnsanlar genellikle şu soruyu merak ediyor. “Dünya çapında inanılmaz bütçelere sahip büyük uzay ajansları ve devlet kurumları varken, bu tür analog araştırma istasyonlarına neden ihtiyaç duyuluyor?” Özel kuruluşların, derneklerin ve amatör bilim insanlarının çalışmalara katkılarından da bahsetmeli miyiz?

Son birkaç yıldır, özel şirketlerin ve kuruluşların uzay endüstrisine önemli katkılar sağlayabileceği kanıtlandı. Ticari roket fırlatma veya uydu iletişim sistemleriyle ilgili özel şirketlerle ortaklık kuran NASA veya ESA’nın son örnekleri, özel sektör kapasitesinin ve daha hızlı çalışma sürecinin devlet kurumları için ne kadar faydalı olduğunu gösteriyor. Şu anda, özel teşebbüsleri insanlı uzay keşiflerini geliştiren AR-GE projelerine yatırım yapmaya ve çalışmaya teşvik eden şey ticarileştirmedir.

Diğer yandan, uzayda uzun vadeli insan varlığının kurulmasının sorumlu ve barışçıl bir şekilde ele alınmasını sağlamak için uluslararası ve çeşitli işbirliği olmalıdır. LunAres gibi özel analog araştırma istasyonları, araştırmacılara ve kurumlara küresel ağ oluşturma için uluslararası bir platform olarak hizmet edebilir.

LunAres eğitim dışında ülke içinden ve ülke dışından sivil ziyaretçilere de açık mı? Mesela Mars on Earth Project (MoEP) olarak sizi ziyaret etmek istesek?

LunAres’te bir ziyaret düzenlemek veya halka açık bir etkinliğe katılmak mümkündür. Bununla birlikte, olası tarih ve organizasyon, Avrupa ve Polonya’nın pandemi kısıtlamalarına bağlıdır. Yakında ilgilenen araştırmacılar ve potansiyel ortaklar için halka açık bir etkinlik düzenlemeyi umuyoruz.

LunAres olarak, okuyucularımıza aktarmak istediğiniz başka bir husus var mı?

Bitki yetiştiriciliği ve atık su ile ilgili araştırmalarımız hakkında daha fazla yazmak istedik. LunAres, sürdürülebilirlik çalışmaları için sürekli olarak altyapı geliştiriyor. İstasyon, yakın zamanda atık su araştırmalarıyla bağlantılı olan hidroponik ve aeroponik bitki yetiştirme tesisi ile donatılmıştır.

Resim-14. Bitki yetiştirme çalışmalarından bir örnek. (Image Credits: Marcin Baraniecki)

Her görev sırasında, bitki yetiştirme sistemi topraksız bir süreçte bitki yetiştirme araştırması için kullanılır [Resim-17]. Yeni bir sıhhi modül ve montajı sayesinde atık su çalışmaları yapılabilir.

Resim-18. Arıtma modülü ve su destek sistemleri kurulum. (Image Credits: Space is More)

Atık su uygulaması üzerine çalışmalara ve su yönetimini iyileştirmeye olanak tanıyan, gri su toplama ve geri dönüşüm için temel bir sistem içerir [Resim-18].

Şu anda gri su, sifon çekmek veya bitki yetiştirme araştırmaları için yeniden kullanılabilir. Gri su deneyleri çoğunlukla mikrofiltrasyon sistemleri ile ön arıtmayı ve elementlerin ve yüzey aktif madde içeriğinin analizini dikkate alır. Bu araştırma, bitki yetiştiriciliği için bir kaynak olarak ön arıtılmış gri suyun potansiyel kullanımına daha da genişletildi. Pandemik İzolasyon Kampanyası sırasında LunAres, gelecekteki daha karmaşık çalışmalar için veri topluyor.