Bok Böcekleri ve Hayat

“İnsan ne ile yaşar?” diye soruyor yazar… Peki biz ne cevap verebiliyoruz buna? Durup bir düşünün. Kablolarla mı? İnternetle mi? Elektrikle mi? Telsizlerle mi? Radyo dalgaları ile mi? Biliyorum bu yazıyı okuduktan sonra “yok artık” diyeceksiniz.

Bildiğiniz gibi su, insanın ve bütün canlıların yaşam kaynağıdır ancak tek başına yeterli değildir. Örneğin; içine bir kaç malzeme ekleyip, çorba olmazsa karnımız doymaz. Güvercinler su ile yaşayamaz, kediler sadece su içerek beslenemez.

Biliyorum, aklınızdan ilk anda bitkiler geçiyor. Diyeceksiniz ki “bitkilere su yeter”. Onlar fotosentez yaparak güneşten aldıkları enerjiyi besine çevirerek dünyanın ilkin üreticileri konumuna yükselir ve zirvede yerlerini alırlar. Ama o kadar da kolay değil, bitkilerin de ihtiyaçları vardır ve onlara da sadece su ve güneş yetmez.

Ayakta durmak ve suyu daha iyi muhafaza etmek için daha fazla maddeye ihtiyaç duyarlar. Şimdi gelelim asıl meseleye. Suyun önemini ve kıymetini herkes biliyor, peki sonrasında ne gerekli?

Toprak ya da protein?

Tabi ki hiç biri değil, azota ihtiyaç var. Azot bitkileri büyütür ve hayvanlar artıklarını atarak bu azot teşekkülünü sağlarlar. Bu da dünyanın su döngüsünde yağmurlar ve rüzgârlar kadar önemli bir döngüdür.

Bu döngüyü kısaca şöyle açıklayalım. Öncelikle bütün canlılar temel ihtiyaç olarak güneşten gelen enerjiyi besine çevirmek isterler ancak bu görev bitkiye yüklenmiştir. Bitkiler bunu sağlarlar ama daha karmaşık yapılı bitkilerin bir alanda yaşayabilmesi için de azot gereklidir. Bu azot, bitkilerin ve hayvan ölülerinden ve hayvanların dışkılarından sağlanır.

Azot doğrudan bitki tarafından alınamaz. Onun için araya bir kaç basamak daha eklenir. Yaratıcımız bu basamakları birbirine öyle bir bağlamıştır ki; aradan bir basamak eksilse ve kıymeti bilinmezse bütün basamak çöker ve canlılık yok olur.

İşte doğaya bırakılan azot dolu dışkıyı toprağa geçiren ve bitkinin onu alabilmesini sağlayan canlılar da yazının konusu olan bok böcekleridir.

Bitkiler azotu fazla alırlarsa ve fazla maruz kalırlarsa yaşama tutunamaz ve ölürler. Bok böcekleri, tek bir noktada olan ve bitkinin ölmesine neden olacak miktarda bir arada bulunan dışkıyı alır, toprakta delikler kazarak onları top haline getirerek çukurlara gömmektedirler. Bir grup bok böceği ise dışkı içine havalandırma kanalları açıp, dışkının yanarak azotun bitki ve canlılar için kullanılabilir hale gelmesini sağlar. Bir gurup bok böceği de hemen dışkı altına yuvasını açar ve burada toprakla dışkıyı karıştırırlar.

Resim-1. En yaygın ve en çok bilinen bok böceği cinsi “Scarabaeus”.

Peki bu küçük böcekler olmazsa ne olur?

Bazen görüp tiksindiğiniz, bazen de görür görmez öldürmek istediğiniz bok böcekleri, aslında insanların yapmayacağı kadar pis işleri adeta bizim için yaparak dünyamızı pislikten kokuşmuş bir dünyadan verimli bir tarlaya çevirirler.

Einstein’ın; sadece arıları örneklendirmesinin tek nedeni, insanlara arıların sevimli gelmeleriydi. Eğer anlatabilseydi bokböceklerinin faydaları ile ilgili de bir kitap yazardı. Başka bir örnek vermek gerekirse; örneğin bu böcekler, ortamdaki dışkıyı hızlı bir şekilde toprakla karıştırıp bertaraf ettikleri için, sineklerin üremesini ve zararlı organizmaların dünyaya yayılmasını da önlerler.

• Bir yerde bok böceği az ise, orada pislik ve kokuşma artar,
• Parazitler ve hastalılar ortama daha rahat yayılır,
• Bir yerde bokböcekleri az ise, toprağın verimi düşer,
• Bitkiler azotu gerektiği şekilde alamazlar,
• Azot-bakteri yüzey alanı dar olması nedeni ile bitki için gereken şekle azotu bölemezler,
• Bok böcekleri olmazsa, dışkıyı bütün etçil hayvanların tüketeceği protein şekline çevirecek hayvan kalmaz.

Kısacası eğer bir gün bok böcekleri yok olacak olsa, dünya da tam anlamıyla bir sefalet başlar. En fazla 3 yıl içinde bütün yüksek yapılı bitkiler birer birer yok olmaya başlar sadece bataklık bitkileri hayatlarını sürdürebilir.

Resim-2. Dışkı topunu gömerek doğaya gübre sağlamış bir bok böceği ve kırmızı halka içerisinde onu topu.

Şimdi diyorsunuz ki; “bir Mars araştırma grubunda ne işi var bu bok böceklerinin?”

Onu da şöyle açıklayalım. İnsanlı bir Mars görevinde Mars’a gittiğimizi ve tarım için uygun toprak şartlarını sağladığımızı, suyu da dünyadan götürdüğümüzü varsayalım. Patates de olsun. Ama bitkinin büyümesi için azot, hala gereken şekilde değil.

Resim-3. Marslı filmindeki patates yetiştirme sahnesinden bir kesit. (Image Credit: The Martian film)

Marslı filminde gördüğünüz o sahneyi hatırlayın. Tabi ki film bir kurgudan ibaret ancak insan dışkısının sadece toprakla karıştırılıp verimli azot eldesi çok çok zaman alacaktır.

Hatta öyle ki; Dünyadan azot bakterisi ve bok böceği gitmedikçe azotu verimli hale getirerek ilk tohumu yetiştirmemiz mümkün olmayacaktır. Muhtemelen ilk birkaç nesil bok böceğimiz mineral yoğunluğundan ölecektir. Ancak sonraki nesiller azot bakterileri ile Mars’ı tarlalara çevirmemizi sağlayacaklar ve sürekli çalışarak verimi arttıracaklardır.

Bu verim artışı birçok bilimsel makale ile kanıtlanmış olup, Amerika gibi bir çok ülke bok böceklerini ülkeye ekonomik katkılarının milyonlarca dolara eşdeğer olduğunu hesaplamışlardır.

Uzun lafın kısası, kainatta her canlının bir görevi vardır ve insan bu dengeleri bozmadan yaşamını sürdürmek zorundadır. Bozduğu her denge ile insanlık kendinden ve yaşama kalitesinden bir tuğla daha kaybedecektir.

Dünyada ve uzayda o kadar aciziz ve o kadar çok maddeye ihtiyacımız var ki, bir bitki kadar bile kendimize yetemiyoruz. Bir bok böceğinin yaptığı kadar çevremize katkıda bulunamıyoruz.

Resim-4. (Image Credit: By Photographed February 2009 by Wikipedia Brooklyn Museum original photograph on Flickr was taken by KaDeWeGirl)

Geçmiş dönemlerde eski Mısır medeniyetleri de bunu görmüşler ve dünyayı bok böceklerinin döndürdüğüne inanmışlardı.  Sağlık ve mutlulukla kalın.